In november stellen alle gemeenten de begroting vast. Elk jaar gaat dat ongeveer hetzelfde. Een debat met veel moties. Coalitie blij, oppositie niet blij en metaforen zoals ‘’de broekriem aanhalen’’. We kennen het wel.

Dit jaar is anders. Het ravijnjaar komt nu echt in zicht. Gemeenten en provincies krijgen in totaal €2,5 miljard minder geld van de Rijksoverheid. Dat voelen we ook in Edam-Volendam, en mede daarom hebben we grote bezuinigingen moeten treffen.

De begroting die we vandaag bespreken bevat tientallen miljoenen aan bezuinigingen over meerdere jaren. Bezuinigingen die GroenLinks en onze inwoners pijn doen, die onze leefomgeving schaden en het maatschappelijke leven uitkleden. Wanneer deze bezuinigingen doorgaan, dan gaat iedereen in Edam-Volendam dit merken. 

In de voorbereiding van deze begroting lag de focus vooral op het ravijnjaar. De gevolgen van het ravijnjaar zijn echter te overzien. Onze gemeente krijgt slechts €3 miljoen minder van het Rijk. Een groot deel van de getroffen bezuinigingen zijn nodig omdat we zélf allerlei plannen hebben. Plannen zoals een nieuw gemeentehuis, het bouwen van nieuwe scholen, het opkopen van landbouwgrond in de Purmer en het aanleggen van een industrieterrein op die grond.

De schaduwzijde is dat er veel wordt bezuinigd op maatschappelijke voorzieningen. Dat gebeurt bijvoorbeeld met de cultuurcoördinator, de WMO en het programma Singelwijk. Het sociaal domein is toch wel de verliezer van deze uitgedunde begroting.  

In deze begroting staan de ruimtelijke plannen van onze gemeente op plek één, twee en drie. Om deze plannen te kunnen betalen, wordt gesneden in onze maatschappelijke voorzieningen. GroenLinks vindt dit de verkeerde keuze. Wij zien óók de noodzaak van investeren in bijvoorbeeld een gemeentehuis, maar het is geen automatisme dat dit ten koste moet gaan van maatschappelijke programma’s en voorzieningen. Daarvoor zijn er te veel andere keuzes. 

Een van die keuzes ligt voor het oprapen. De gemeente heeft een recht van eerste koop op de gronden in de noordkop van de Purmer. In het westelijk deel komt een nieuw industrieterrein. Voor het noordelijk en oostelijk deel zijn geen plannen. Helemaal niks. 

Toch wil het college nog steeds álle grond in het gebied aankopen. We gaan dus miljoenen uitgeven aan gronden waar we niks mee gaan doen. Waarom zouden we dat doen? Vooral als we hierdoor moeten bezuinigen op subsidies, talentontwikkeling en kunst en cultuur? 

Wat GroenLinks betreft kopen we geen extra grond meer in de Purmer. We zijn niet tegen strategische aankopen, maar deze aankoop lijkt uit te draaien op een blunder. Dit is niet het juiste moment voor nog een kostbaar grondavontuur in de polder. 

Ondanks de ravijnjaren staat het water onze gemeente niet aan de lippen. Wij hebben niet moeten nadenken over het sluiten van zwembaden en sporthallen, zoals elders in het land. We hebben veel spaarpotjes, die we kunnen gebruiken voor noodzakelijke kosten.

Met creativiteit en het loslaten van financiële dogma’s is er nog steeds veel mogelijk. Het is aan ons om tegen de wind in te fietsen en politieke keuzes te maken die in het belang zijn van onze inwoners. 

En politieke keuzes, die zijn nu belangrijker dan ooit. Nu er minder tegelijkertijd kan zullen we bewust moeten kiezen. Waar willen we stevig op inzetten en wat kan wel een tandje minder? 

GroenLinks wil de komende tijd in discussie over het ambitieniveau van onze gemeente. In de bezuinigingsvoorstellen blijven de torenhoge ambities die we onszelf opleggen nu nog te veel buiten schot. We moeten gaan nadenken over de vraag hoe we het geld en de menskracht van onze gemeente gerichter kunnen inzetten. Dat betekent óók dat we onze ruimtelijke plannen tegen het licht houden. 

De keuzes die daaronder liggen zijn van nature politieke keuzes. Wat is in het belang van onze gemeenschap? Deze keuzes kunnen we niet uitbesteden aan spreadsheets met kostenberekeningen. Dat is wel wat vaak gebeurt. De meest goedkope optie wordt meteen als ‘wenselijk’ gezien en als enige mogelijkheid voorgesteld. Laten we als gemeenteraad eens vaker principiële politieke keuzes maken. 

Natuurlijk heeft GroenLinks ook een aantal politieke prioriteiten voor het komende jaar. Ten eerste willen we alles op alles zetten om de maatschappelijke voorzieningen in Edam-Volendam overeind houden. 

Onze gemeente heeft een breed maatschappelijk veld. Honderden vrijwilligers zijn actief in sportverenigingen, dorpshuizen, culturele organisaties en sociaal-maatschappelijke clubs. Samen bieden deze organisaties een groot activiteitenaanbod voor onze inwoners. Daarmee zorgen ze voor ontspanning, vermaak, sociale contacten en het ontdekken van nieuwe hobby’s. Geloof me, Edam-Volendam zou een stuk saaier zijn zonder onze maatschappelijke organisaties. 

In deze begroting staan bezuinigingen die onze maatschappelijke organisaties hard raken. Vanaf 2026 wordt de cultuurcoördinator wegbezuinigd, ondanks oproepen vanuit de culturele sector om dit niet te doen. 

Er wordt een onderzoek aangekondigd om te bezuinigen op subsidies, ondanks dat maatschappelijke organisaties het nu al moeilijk hebben. Talentprogramma YourTalent wordt uitgekleed met een veel lager budget, ondanks dat de gevolgen voor onze jeugd nog onbekend zijn. 

GroenLinks vindt het onacceptabel dat onze maatschappelijke organisaties het slachtoffer worden van grote bezuinigingen. Het is niet uit te leggen aan de vrijwilligers van de musea, de voetbalclubs en de fanfare dat we het mes willen zetten in hun subsidies. Ook is het niet uit te leggen aan de jongeren en hun ouders dat we zomaar een prachtig talentprogramma afschalen. En de culturele sector snapt al helemaal niet wat we aan het doen zijn met de cultuurcoördinator. Er gaat zoveel moois verloren met deze bezuinigingen. 

Onze tweede prioriteit is het bestrijden van armoede. Onze gemeente heeft een imago van mensen die het allemaal goed voor elkaar hebben. Toch laten de inkomenscijfers ook een ander beeld zien.

In Edam-Volendam leven 1700 mensen van een inkomen van 120% van het sociaal minimum. Voor een alleenstaande komt dat neer op €1500 netto per maand. Bijna de helft van deze groep bestaat uit ouderen zonder aanvullend pensioen.  

Vorig jaar hebben wij uitgebreid aandacht besteed aan het thema armoede. Sindsdien heeft het college weinig extra’s gedaan om inwoners met een laag inkomen te helpen. Dat terwijl de maandelijke rekeningen nou niet bepaald lager zijn geworden. 

Mensen die moeilijk rondkomen ervaren vaak schaamte. Schaamte kan ervoor zorgen dat mensen niet voor hulp naar de gemeente durven stappen. We krijgen signalen dat er veel ‘stille armoede’ bestaat, van mensen die buiten beeld blijven. 

In een beschaafd land zou niemand in armoede moeten leven. In een rijke gemeente als Edam-Volendam al helemaal niet. De gemeente kan niet alles oplossen, maar de huidige cijfers vragen wel om herbezinning. Doen we het goed, en kunnen we ook méér doen om mensen met een laag inkomen te helpen? 

Onze derde prioriteit mag geen verrassing zijn: duurzaamheid. 

In december krijgt de gemeenteraad eindelijk de eerste contouren van het nieuwe afvalbeleid te zien. De afgelopen jaren is het niet gelukt om het aantal kilogram restafval per inwoner omlaag te brengen, zoals andere gemeenten wél doen. Dat komt omdat er in onze gemeente nog steeds te weinig aan afvalscheiding wordt gedaan. Daardoor betalen we allemaal een hoge afvalstoffenheffing, ook de inwoners die wel goed scheiden. En ook belangrijk: het goed scheiden van afval is duurzaam, omdat materialen zo hergebruikt kunnen worden. 

GroenLinks verwacht nu snel stevige voorstellen van het college om de afvalscheiding te verbeteren. Wat ons betreft gaat dit uit van het principe ‘de vervuiler betaalt’: betalen per kilogram restafval dus. Dat is de meest eerlijke oplossing, die scheiding beloond en bevorderd. 

Tot slot voorzitter. 

In de begroting worden onder het mom van een zogenaamde ‘noodzaak’ veel keuzes gemaakt die slecht uitpakken voor onze inwoners. GroenLinks wil andere keuzes maken. Het aankopen van grond in de Purmer en andere plannen mag niet ten koste gaan van maatschappelijke en sociale voorzieningen. Financiële opvattingen zoals het taboe op kleine lastenverhogingen mogen niet in de weg staan van het oplossen van de uitdagingen van de toekomst. 

We moeten creatief omgaan met de begrotingsruimte die we hebben, durven investeren in de samenleving en opkomen voor onze inwoners die de hulp van de gemeente het hardst nodig hebben. 

Een gemeente met een bloeiend maatschappelijk leven, met goede ondersteuning voor zorgbehoevende inwoners en een duurzame leefomgeving vinden wij meer waard dan een perfecte begroting. Ik hoop dat we daar vandaag niet de enige in zijn.